فیبروآدنوم پستان (Fibroadenoma) یکی از شایع‌ترین توده‌های خوش‌خیم پستان است که عمدتاً در زنان جوان، به ویژه در سنین بین ۱۵ تا ۳۵ سال، رخ می‌دهد. این توده‌ها از بافت غده‌ای و بافت همبند پستان تشکیل شده‌اند. درک ماهیت این توده‌ها، علائم، روش‌های تشخیص و گزینه‌های درمانی برای مدیریت صحیح و کاهش نگرانی‌های بیماران ضروری است. این مقاله بر اساس اطلاعات منابع معتبر به بررسی جامع فیبروآدنوم‌ها می‌پردازد.

۱. انواع فیبروآدنوم

فیبروآدنوم‌ها توده‌های جامد، غیرسرطانی با حاشیه‌ای مشخص و واضح هستند. آن‌ها معمولاً گرد یا بیضی‌شکل بوده و هنگام لمس، محکم یا لاستیکی و متحرک  احساس می‌شوند (“توده‌ای که زیر انگشتان می‌لغزد”). اندازه آن‌ها می‌تواند از بسیار کوچک (کوچکتر از یک سانتی‌متر) تا بزرگ (چندین سانتی‌متر) متغیر باشد و ممکن است به مرور زمان تغییر اندازه دهند، به خصوص تحت تأثیر هورمون‌ها در دوران بارداری یا هورمون‌درمانی

 انواع فیبروآدنوم

فیبروآدنوم ساده (Simple Fibroadenoma):

این نوع رایج‌ترین است. زیر میکروسکوپ ظاهری یکنواخت دارند و با افزایش خطر سرطان پستان همراه نیستند.

فیبروآدنوم پیچیده (Complex Fibroadenoma):

این نوع حاوی اجزایی مانند کیست‌های بزرگ (macrocysts – کیست‌های قابل مشاهده بدون میکروسکوپ)، کلسیفیکاسیون (calcifications – رسوب کلسیم)، هایپرپلازی آدنوز (adenosis – افزایش تعداد لوبول‌ها) یا هایپرپلازی پاپیلری آپوکرین (papillary apocrine hyperplasia – تغییرات در سلول‌های پوشاننده) می‌باشد. وجود فیبروآدنوم پیچیده ممکن است با اندکی افزایش خطر ابتلا به سرطان پستان در آینده همراه باشد، هرچند این ریسک همچنان پایین است و نیاز به پیگیری دقیق‌تر را نشان می‌دهد.

فیبروآدنوم جوانان (Juvenile Fibroadenoma):

این نوع در دختران و نوجوانان، معمولاً بین ۱۰ تا ۱۸ سال، دیده می‌شود. می‌تواند به سرعت رشد کند و گاهی اوقات بسیار بزرگ شود، اما همچنان خوش‌خیم است.

فیبروآدنوم غول‌آسا (Giant Fibroadenoma):

به فیبروآدنوم‌هایی اطلاق می‌شود که بیش از ۵ سانتی‌متر قطر دارند یا حجم قابل توجهی از بافت پستان را اشغال می‌کنند. ممکن است نیاز به برداشتن جراحی داشته باشند.

آدنوم توبولار (Tubular Adenoma):

نوعی نادر که عمدتاً از بافت غده‌ای تشکیل شده است.

 

علائم و نشانه‌های فیبروآدنوم

• توده قابل لمس : شایع‌ترین علامت، احساس یک توده گرد، محکم یا لاستیکی با حاشیه‌های مشخص در پستان است. این توده به راحتی زیر پوست حرکت می‌کند.
• بدون درد: اکثر فیبروآدنوم‌ها دردناک نیستند. با این حال، برخی زنان ممکن است حساسیت به لمس یا دردی خفیف، به ویژه درست قبل از قاعدگی، تجربه کنند که احتمالاً به دلیل تغییرات هورمونی است.
• . تغییر اندازه: اندازه توده ممکن است در طول چرخه قاعدگی یا در دوران بارداری و شیردهی تغییر کند (معمولاً بزرگ‌تر می‌شود). همچنین ممکن است به مرور زمان و بدون دلیل مشخصی بزرگ‌تر، کوچک‌تر یا حتی ناپدید شود.
• عدم وجود علائم دیگر: فیبروآدنوم‌ها معمولاً با ترشح از نوک پستان ، فرورفتگی پوست یا تغییرات در پوست نوک پستان  همراه نیستند. وجود این علائم نیاز به ارزیابی فوری پزشکی دارد.

 

دلایل وعوامل خطر فیبروآدنوم

دلیل دقیق تشکیل فیبروآدنوم‌ها ناشناخته است، اما به نظر می‌رسد هورمون‌های تولید مثل به ویژه استروژن (estrogen)، نقش مهمی در رشد آن‌ها ایفا می‌کنند.

عوامل مرتبط با هورمون (Hormonal Factors): این توده‌ها اغلب در سال‌های باروری ظاهر می‌شوند، ممکن است در دوران بارداری یا مصرف داروهای هورمونی مثل درمان جایگزین هورمونی – HRT رشد کنند و پس از یائسگی ، با کاهش سطح هورمون‌ها، اغلب کوچک‌تر می‌شوند یا ثابت باقی می‌مانند.

سن  : زنان در سنین ۱۵ تا ۳۵ سال بیشترین احتمال ابتلا را دارند، اگرچه در هر سنی ممکن است رخ دهد

سابقه خانوادگی  :  داشتن سابقه خانوادگی فیبروآدنوم ممکن است خطر ابتلای فرد را کمی افزایش دهد.

 مصرف قرص‌های ضدبارداری قبل از ۲۰ سالگی  : برخی مطالعات نشان می‌دهند استفاده از قرص‌های ضدبارداری در سنین نوجوانی ممکن است با افزایش اندک خطر تشکیل فیبروآدنوم مرتبط باشد.

 

تشخیص فیبروآدنوم

تشخیص فیبروآدنوم نیازمند ارزیابی‌های بالینی و تصویربرداری است. هدف اصلی تایید خوش‌خیم بودن توده و رد سایر ضایعات، به ویژه سرطان پستان است.

معاینه بالینی پستان :

پزشک با لمس پستان‌ها و نواحی زیر بغل، اندازه، شکل، بافت و تحرک توده را بررسی می‌کند.

تصویربرداری  :

• ماموگرافی تشخیصی (Diagnostic Mammogram):در زنان بالای ۳۰ سال یا با ویژگی‌های خاص، ماموگرافی می‌تواند فیبروآدنوم را به صورت یک توده گرد یا بیضی با حاشیه‌های صاف نشان دهد. کلسیفیکاسیون‌ها ممکن است در انواع پیچیده دیده شوند.
• سونوگرافی پستان (Breast Ultrasound):ابزار تشخیصی اولیه در زنان جوان (زیر ۳۰ سال) یا با بافت پستان متراکم (dense breast tissue). سونوگرافی می‌تواند جامد بودن توده، شکل منظم، حاشیه‌های مشخص و ویژگی‌های خوش‌خیم آن را به خوبی نشان دهد و آن را از کیست پر از مایع  متمایز کند.

نمونه‌برداری (Biopsy):

تنها روش قطعی برای تایید خوش‌خیم بودن توده و تشخیص نوع فیبروآدنوم (ساده یا پیچیده). روش‌های رایج عبارتند از:

• بیوپسی سوزنی هسته‌ای (Core Needle Biopsy):روش ترجیحی. با استفاده از سوزن نسبتاً ضخیم و تحت هدایت سونوگرافی، نمونه‌های کوچکی از بافت توده برداشته می‌شود تا توسط پاتولوژیست  زیر میکروسکوپ بررسی شود
• بیوپسی آسپیراسیون با سوزن ظریف (Fine-Needle Aspiration – FNA):با سوزن بسیار نازک، سلول‌ها از توده کشیده می‌شوند. اگرچه می‌تواند مفید باشد، اما گاهی اوقات نمونه‌گیری کافی نیست یا نمی‌تواند به طور قطعی خوش‌خیم بودن را تایید کند، بنابراین بیوپسی هسته‌ای اغلب ارجح است.
• بیوپسی اکسیزیونال (Excisional Biopsy):در این روش کل توده طی یک عمل جراحی کوچک برداشته می‌شود. این روش معمولاً زمانی استفاده می‌شود که روش‌های بیوپسی کمتر تهاجمی (مانند هسته‌ای) نتیجه قطعی نداده باشند یا توده بسیار کوچک باشد و دسترسی به آن دشوار.

 

 درمان و مدیریت فیبروآدنوم

انتخاب بهترین روش درمانی به عوامل متعددی از جمله اندازه و ویژگی‌های توده (ساده یا پیچیده)، علائم ایجاد شده (مانند درد یا ناراحتی)، سن بیمار، سابقه پزشکی و خانوادگی، نگرانی‌های بیمار و نظر پزشک بستگی دارد.

 پایش فعال (Active Monitoring) / انتظار هوشیار Watchful Waiting) )  :

این رویکرد رایج‌ترین استراتژی برای فیبروآدنوم‌های کوچک، بدون علامت و با تایید خوش‌خیم بودن از طریق بیوپسی است. از آنجایی که فیبروآدنوم‌ها خطر سرطان‌زایی ندارند و ممکن است خودبه‌خود کوچک شوند یا ثابت بمانند، نیازی به برداشتن فوری آن‌ها نیست. برنامه پایش معمولاً شامل:

• معاینه فیزیکی توسط پزشک هر ۶ ماه در ابتدا، و سپس سالیانه در صورت ثابت ماندن توده.
• سونوگرافی پستان در فواصل منظم (مثلاً هر ۶ تا ۱۲ ماه) برای پیگیری تغییرات اندازه یا ویژگی‌های توده.
• ماموگرافی منظم مطابق با دستورالعمل‌های غربالگری سن بیمار.

 جراحی  : برداشتن فیبروآدنوم ممکن است در موارد زیر توصیه شود:

• توده بزرگ است یا به سرعت در حال رشد می‌باشد.
• توده باعث درد قابل توجه، ناراحتی یا تغییر شکل پستان شده است.
• نتایج بیوپسی یا تصویربرداری قطعی نبوده یا نگرانی‌هایی را ایجاد کرده است (مثلاً در فیبروآدنوم‌های پیچیده با ویژگی‌های غیرمعمول).
• توده به طور خودبه‌خود از بین نمی‌رود یا پس از یائسگی همچنان بزرگ باقی می‌ماند.
• نگرانی‌های شدید بیمار علی‌رغم اطمینان خاطر از خوش‌خیم بودن.

انواع جراحی:

• لامپکتومی (Lumpectomy) یا برداشتن موضعی گسترده :برداشتن فیبروآدنوم به همراه حاشیه کوچکی از بافت طبیعی اطراف آن.
• انکوباسیون (Enucleation):برداشتن فقط خود توده فیبروآدنوم با جدا کردن آن از بافت اطراف. این روش معمولاً برای توده‌های کاملاً مشخص و خوش‌خیم استفاده می‌شود.
• روش‌های کم‌تهاجمی:برخی تکنیک‌های جدیدتر مانند برداشتن با کمک خلأ (vacuum-assisted excision) تحت هدایت سونوگرافی ممکن است برای فیبروآدنوم‌های کوچک مناسب باشند.

تخریب با کرایو ابلیشن (Cryoablation):

این روش غیرجراحی تحت بی‌حسی موضعی و هدایت سونوگرافی انجام می‌شود. یک پروب نازک وارد مرکز فیبروآدنوم می‌شود و با استفاده از گاز بسیار سرد (معمولاً آرگون)، بافت توده را منجمد کرده و تخریب می‌کند. با گذشت زمان (چند ماه تا یک سال)، بدن به تدریج بافت مرده را جذب می‌کند. این روش برای فیبروآدنوم‌های کوچک و مشخص مناسب است و جای زخم کوچکی به جا می‌گذارد.

 

مدیریت علائم

برای فیبروآدنوم‌هایی که باعث ناراحتی خفیف، به ویژه حساسیت سیکلیک مرتبط با قاعدگی می‌شوند، ممکن است راهکارهای زیر توصیه شود:

• استفاده از سینه‌بند حمایت‌کننده (supportive bra).
• محدود کردن مصرف کافئین و نمک (در برخی زنان موثر است).
• استفاده از مسکن‌های بدون نسخه مانند استامینوفن یا ایبوپروفن در صورت نیاز.
• کمپرس گرم یا سرد.

 

نتیجه‌گیری
فیبروآدنوم پستان یک توده خوش‌خیم بسیار شایع در زنان جوان است. این توده‌ها معمولاً بدون درد، متحرک و با حاشیه‌های مشخص هستند. تشخیص قطعی بر اساس معاینه بالینی، تصویربرداری (سونوگرافی یا ماموگرافی) و اغلب بیوپسی (به ویژه بیوپسی هسته‌ای) صورت می‌گیرد. اکثر فیبروآدنوم‌ها، به ویژه انواع ساده و کوچک، نیازی به درمان جراحی ندارند و می‌توانند با اطمینان تحت پایش فعال (معاینه و تصویربرداری دوره‌ای) قرار گیرند. جراحی یا روش‌هایی مانند کرایو ابلیشن عمدتاً برای توده‌های بزرگ، علامت‌دار، با رشد سریع یا دارای ویژگی‌های نگران‌کننده (پیچیده) در نظر گرفته می‌شوند. درک این موضوع که فیبروآدنوم‌ها سرطانی نیستند و اکثراً بدون نیاز به مداخله تهاجمی مدیریت می‌شوند، می‌تواند اضطراب بیماران را به میزان قابل توجهی کاهش دهد. با این حال، پیگیری منظم و پایبندی به برنامه‌های غربالگری سرطان پستان برای تمام زنان، صرف نظر از وجود فیبروآدنوم، ضروری است.