هیستروسالپنگوگرافی (HSG): مراحل انجام، آمادگیها و مراقبتهای بعد از آن
هیستروسالپنگوگرافی یا همان HSG شاید در نگاه اول یک اسم طولانی و تخصصی باشد، اما در دنیای تشخیص مشکلات باروری، یکی از سادهترین و در عین حال مؤثرترین روشهاست. در این بررسی، پزشک با استفاده از مقدار کمی ماده حاجب و تصویربرداری زنده، وضعیت حفره رحم و باز بودن لولههای فالوپ را کاملاً دقیق بررسی میکند؛ جایی که کوچکترین انسداد یا چسبندگی میتواند مسیر طبیعی بارداری را مختل کند.
اهمیت HSG دقیقاً از همینجا شروع میشود. در بسیاری از خانمها، پاسخ به این سؤال که «آیا لولهها باز هستند؟» یا «آیا در رحم مشکلی وجود دارد؟» میتواند مسیر درمان را بهطور کامل مشخص کند. خیلی از زوجها پس از یک HSG ساده، یا با خیال راحت وارد مرحله درمان میشوند، یا پزشک با شواهد روشن تصمیم میگیرد چه روش تشخیصی یا درمانی بعدی مناسب است.
روند انجام HSG معمولاً کوتاه، قابلتحمل و ایمن است. در طول بررسی، ماده حاجب بهآرامی داخل رحم تزریق میشود و پزشک با کمک دستگاه تصویربرداری دیجیتال، مسیر حرکت آن را دنبال میکند. وجود انسداد، پشتزدگی ماده، شکل غیرطبیعی رحم یا هرگونه اختلال دیگر در همان لحظه مشخص میشود و نتیجه معمولاً همان روز به بیمار اعلام میگردد.
اگر قصد انجام این بررسی را داری، انجام HSG با سیستم دیجیتال و تصویربرداری لحظهای در مرکز رادیولوژی و سونوگرافی گلستان پاسداران یکی از امنترین و مطمئنترین انتخابهاست. دقت دستگاهها، مهارت پزشکان و سرعت ارائه گزارش باعث شده بسیاری از خانمها این مرکز را برای مراحل تشخیصی ناباروریشان انتخاب کنند.
معرفی مرکز گلستان و تجهیزات تخصصی مرتبط
مرکز رادیولوژی و سونوگرافی گلستان پاسداران سالهاست که بهعنوان یکی از مراکز معتبر در حوزه تصویربرداری زنان شناخته میشود. انجام HSG در این مرکز زیر نظر دکتر مرجان زارع، رادیولوژیست باتجربه در حوزه زنان، انجام میشود؛ کسی که بسیاری از مراجعان تجربه آرام، دقیق و بدون استرس خود در این بررسی را مدیون دقت و برخورد حرفهای او هستند.
برای اینکه تصاویر HSG با بالاترین کیفیت ممکن ثبت شود، مرکز از تجهیزات تصویربرداری مدرن استفاده میکند؛ از جمله Fluoroscopy دیجیتال با کیفیت بالا برای نمایش زنده حرکت ماده حاجب، دستگاه Digital X‑ray DDR برای ثبت تصاویر واضح و بدون نویز، و سیستم PACS Archive که امکان ذخیرهسازی، انتقال و تفسیر فوری تصاویر را برای پزشک فراهم میکند. این ترکیب باعث شده گزارشها خیلی سریع و با دقت بالا آماده شوند.
فرایند دریافت نوبت هم کاملاً آنلاین و بدون معطلی است. کافی است وارد سایت مرکز شوی، زمان دلخواهت را انتخاب کنی و در ساعت مقرر تنها چند دقیقه قبل از انجام کار مراجعه کنی. علاوه بر این، بخش مربوط به بانوان بهصورت کاملاً خصوصی طراحی شده تا محیطی آرام، محترمانه و امن فراهم باشد؛ چیزی که برای انجام یک بررسی حساس مثل HSG اهمیت زیادی دارد.
هیستروسالپنگوگرافی چیست؟
وقتی صحبت از بررسی دقیق رحم و لولههای فالوپ میشود، هیستروسالپنگوگرافی یا HSG یکی از دقیقترین و قدیمیترین روشهایی است که هنوز هم بهعنوان استاندارد تشخیصی شناخته میشود. در این روش، پزشک با تزریق مقدار کمی ماده حاجب داخل رحم و استفاده از تصویربرداری فلوروسکوپی (تصویربرداری زنده با اشعه ایکس)، مسیر حرکت ماده را در حفره رحم و سپس در لولههای فالوپ دنبال میکند. هر نقطهای که ماده حاجب نتواند از آن عبور کند، میتواند نشانهای از انسداد، چسبندگی یا تغییر شکل در ساختمان طبیعی رحم باشد.
برای اینکه اهمیت این تست بهتر در ذهن بماند، باید کمی به فیزیولوژی سیستم تناسلی زن نگاه کنیم. هر ماه، پس از تخمکگذاری، تخمک از تخمدان آزاد میشود و باید از داخل لوله فالوپ عبور کند تا با اسپرم ملاقات کند. اگر هر کدام از بخشهای این مسیر مشکلی داشته باشد—مثلاً لوله تنگ یا بسته باشد، یا داخل رحم چسبندگی وجود داشته باشد—احتمال بارداری کاهش پیدا میکند. HSG بهصورت کاملاً دقیق نشان میدهد که لولهها باز هستند یا خیر، ماده حاجب بهاندازه کافی وارد آنها میشود یا در جایی گیر میکند. همین اطلاعات است که مسیر درمان را برای پزشک روشن میکند.
گاهی این سؤال پیش میآید که HSG چه تفاوتی با سونوگرافی هیستروسالپنگو یا حتی لاپاراسکوپی دارد. سونوگرافی با وجود اینکه بیخطر و بدون اشعه است، همیشه نمیتواند مسیر عبور مایع از لولهها را با دقتی مثل HSG نشان دهد؛ در سونوگرافی، حرکت ماده معمولاً غیرمستقیم دیده میشود. از طرف دیگر، لاپاراسکوپی یک روش تهاجمی و جراحیمحور است که معمولاً زمانی انجام میشود که پزشک قصد درمان همزمان چسبندگیها یا بررسیهای دقیقتر لگن را داشته باشد. بنابراین HSG دقیقاً در میانه این دو قرار میگیرد: نه تهاجمی مثل لاپاراسکوپی و نه محدود مثل برخی سونوگرافیها.
فراتر از بررسی ناباروری، HSG میتواند بسیاری از اختلالات ساختاری رحم را هم نشان دهد. وجود سپتوم (دیوارۀ رحمی)، فیبرومهای داخلحفرهای، نقص مادرزادی رحم یا چسبندگیهای ناشی از جراحی و عفونتها از جمله مواردی هستند که با این روش قابلتشخیصاند. این اطلاعات برای برنامهریزی درمانهای بعدی، بهخصوص در خانمهایی که سابقه سقط مکرر یا مشکلات بارداری دارند، اهمیت زیادی دارد.
چرا پزشک انجام HSG را تجویز میکند؟
وقتی یک زوج با مشکل ناباروری مواجه میشوند، اولین هدف پزشک این است که بفهمد آیا مسیر طبیعی باروری آنها باز و سالم است یا خیر. HSG دقیقاً برای پاسخ دادن به همین سؤال طراحی شده. در ناباروری اولیه—که بیمار هرگز تجربه بارداری نداشته—و ناباروری ثانویه—که فرد قبلاً باردار شده اما اکنون با مشکل جدیدی روبهرو است—تشخیص سلامت لولهها و شکل حفره رحم اهمیت اساسی دارد. حتی یک چسبندگی کوچک یا یک پولیپ ناشناخته میتواند بهسادگی باعث اختلال در باروری شود.
یکی از شایعترین دلایل انسداد لوله، عفونتهای لگنی درماننشده یا نیمهدرمان است؛ موردی که در HSG بهصورت توقف یا پُرشدگی غیرطبیعی ماده حاجب دیده میشود. همینطور بیمارانی که سابقه عملهای رحمی، کورتاژ مکرر یا جراحیهای شکمی داشتهاند، ممکن است دچار چسبندگیهایی شوند که تنها با تصویربرداری دقیق قابلتشخیص است. به همین دلیل پزشکان HSG را بهعنوان یکی از نخستین مراحل ارزیابی سیستم تولیدمثل تجویز میکنند.
در دورههای درمان ناباروری، بهخصوص هنگام انجام IVF، نقش HSG باز هم پررنگتر میشود. اگر یک سیکل IVF ناموفق بوده باشد، یکی از اولین سؤالها این است که آیا محیط رحم و لولهها کاملاً آماده بودهاند یا خیر. بسیاری از متخصصان قبل از شروع مجدد درمان، توصیه میکنند HSG انجام شود تا از نبود انسداد، برگشت مایع داخل لولهها (Hydrosalpinx) یا مشکلات شکل رحم مطمئن شوند؛ مشکلاتی که میتوانند بهطور مستقیم روی موفقیت درمان تأثیر بگذارند.
از طرف دیگر، انجام HSG به بیمار کمک میکند درک واضحتری از روند درمان خود داشته باشد و اضطرابش کمتر شود. دانستن اینکه لولهها بازند یا چرا پزشک مرحله بعدی را پیشنهاد میکند، معمولاً باعث میشود بیمار با اعتماد بیشتری مسیر درمان را ادامه دهد. پزشک هم با داشتن اطلاعات دقیق و تصویری واضح، میتواند درمانی منطقی، هدفمند و شخصیسازیشده ارائه دهد.
آمادگیهای قبل از انجام هیستروسالپنگوگرافی
برای اینکه هیستروسالپنگوگرافی با بهترین کیفیت و کمترین ناراحتی انجام شود، چند نکته ساده ولی مهم باید رعایت شود. زمان مناسب معمولاً بین روز هفتم تا دهم چرخه قاعدگی است؛ یعنی زمانی که خونریزی کاملاً تمام شده و هنوز تخمکگذاری شروع نشده است. این بازه هم خطر بارداری احتمالی را کاهش میدهد و هم اینکه تصویر رحم و لولهها بدون انسداد ناشی از خون یا مخاط ثبت میشود.
پزشک معمولاً توصیه میکند که ۴۸ ساعت قبل از انجام HSG نزدیکی جنسی نداشته باشید تا احتمال بارداری صفر باشد و محیط دهانه رحم نیز آرامتر و بدون تحریک باشد. بسیاری از خانمها این سؤال را دارند که آیا باید ناشتا باشند؟ پاسخ کوتاه و راحت این است: نه. نیازی به ناشتا بودن نیست، فقط بهتر است یک نوشیدنی یا میانوعده سبک مصرف کنید تا هم انرژی داشته باشید و هم احساس سنگینی نکنید.
از نظر دارویی، بسته به نظر پزشک، ممکن است قبل از انجام HSG یک آنتیبیوتیک خفیف تجویز شود تا از عفونت احتمالی پیشگیری شود، بهخصوص اگر بیمار سابقه عفونت لگنی داشته باشد. همچنین مصرف یک مسکن ملایم یا اسپاسمولیتیک (ضد اسپاسم) نیم ساعت تا یک ساعت قبل از انجام، برای کاهش درد و انقباضات رحمی بسیار کمککننده است. این داروها معمولاً تحملپذیری تست را بهتر میکنند و باعث میشوند روند کار برای بیمار راحتتر پیش برود.
در بیماران خاص، چند نکته مهم باید بررسی شود. اگر فرد آلرژی به ید دارد، حتماً باید قبل از تزریق ماده حاجب با پزشک در میان بگذارد؛ زیرا ماده حاجب HSG معمولاً یددار است. در مورد بیماران دیابتی، تداخل خاصی وجود ندارد اما بهتر است زمان انجام تست با برنامه دارویی بیمار هماهنگ باشد. اگر هرگونه احتمال بارداری وجود دارد، انجام HSG تا زمان رد قطعی بارداری به تعویق میافتد، چون تزریق ماده حاجب در دوران بارداری توصیه نمیشود.
در مجموع، آمادگیهای قبل از HSG پیچیده نیستند، اما رعایت همین چند نکته هم کیفیت تصویر را بالا میبرد و هم تجربه بیمار را بسیار آرامتر میکند.
راهنمای کامل ماموگرافی: چرا، چگونه و نکات مهم قبل از مراجعه
مراحل انجام هیستروسالپنگوگرافی (گامبهگام)
وقتی بیمار وارد اتاق تصویربرداری میشود، معمولاً اولین کاری که انجام میشود آمادهسازی و توضیح روند کار است. تکنسین بهصورت کامل توضیح میدهد که چه مراحلی قرار است طی شود تا اضطراب بیمار کمتر شود. سپس، بیمار روی تخت مخصوص قرار میگیرد و در وضعیت مناسب برای تصویربرداری قرار داده میشود.
در قدم بعدی، پزشک یک اسپکولوم را بهآرامی در واژن قرار میدهد تا دهانه رحم کاملاً دیده و ضدعفونی شود. این مرحله شبیه معاینات معمول زنان است و فقط کمی احساس فشار ایجاد میکند. پس از ضدعفونی، یک کانولا یا کاتتر باریک مخصوص HSG از دهانه رحم عبور داده میشود؛ این وسیله مسیر ورود ماده حاجب را فراهم میکند. عبور کانولا معمولاً درد زیادی ایجاد نمیکند و اگر بیمار کمی نفس عمیق بکشد، فشار آن کاملاً قابلتحمل است.
پس از قرار دادن صحیح کانولا، پزشک ماده حاجب یددار را بهآرامی تزریق میکند. همین لحظه است که رحم و لولهها شروع به پر شدن میکنند و ممکن است بیمار کمی احساس گرفتگی یا انقباض در ناحیه زیر شکم داشته باشد؛ احساسی مشابه درد خفیف پریود که معمولاً فقط چند ثانیه طول میکشد. همزمان با تزریق، دستگاه فلوروسکوپی دیجیتال تصاویر زنده و پیاپی ثبت میکند. این تصاویر به پزشک نشان میدهد که ماده حاجب چگونه در حفره رحم پخش میشود و آیا بهراحتی وارد لولهها شده و از انتهای آنها خارج میشود یا نه.
در این مرحله، پزشک معمولاً نماهای مختلف از جمله نماهای قدامی و مایل را ثبت میکند تا شکل رحم، طول لولهها و مسیر دقیق حرکت ماده حاجب مشخص شود. اگر انسدادی وجود داشته باشد، ماده در همان نقطه متوقف میشود و در تصویر کاملاً قابلمشاهده است.
پس از پایان تصویربرداری، کانولا برداشته میشود، ماده حاجب اضافی خارج میگردد و بیمار چند دقیقهای استراحت میکند. اغلب خانمها در همین زمان احساس میکنند درد کاملاً فروکش کرده و میتوانند خیلی راحت از اتاق خارج شوند. کل فرایند معمولاً ۱۵ تا ۲۰ دقیقه طول میکشد و درجه درد در اغلب بیماران خفیف تا متوسط و کوتاهمدت است.
این روند اگر با آرامش و آگاهی انجام شود، معمولاً تجربهای ساده و قابلتحمل خواهد بود و در نهایت اطلاعات بسیار ارزشمندی درباره سلامت رحم و لولهها در اختیار پزشک قرار میدهد.
احساسات و درد احتمالی در حین انجام
خیلی از خانمها قبل از HSG نگران این هستند که «آیا این تست درد دارد؟» و واقعیت این است که احساسات حین انجام برای هر فرد کمی متفاوت است، اما اغلب در یک محدوده قابلپیشبینی قرار میگیرد. شایعترین حسی که معمولاً تجربه میشود، گرفتگی خفیف تا متوسط شبیه درد روزهای اول قاعدگی است. دلیلش هم انقباض طبیعی رحم و گاهی اسپاسم لولههای فالوپ در پاسخ به تزریق ماده حاجب است؛ درست مثل زمانی که رحم در دوران پریود واکنش نشان میدهد.
اگر این اسپاسم کمی شدیدتر باشد، ممکن است چند ثانیهای احساس تیرکشیدن یا فشار زیر شکم ایجاد شود، اما معمولاً خیلی زود برطرف میشود. برای اینکه همین مقدار ناراحتی هم کمتر احساس شود، پزشک قبل از انجام تست توصیه میکند یک داروی ضداسپاسم یا مسکن ملایم مصرف شود. حتی در طول انجام کار، یک نفس عمیق یا تغییر کوچک در میزان شلکردن عضلات کف لگن میتواند درد را تا حد زیادی کاهش دهد.
از طرفی، آرامش ذهنی نقش مهمی دارد. وقتی بیمار میداند چه مراحلی در انتظارش است و چه چیزی طبیعی محسوب میشود، اضطرابش کاهش پیدا میکند و بدن کمتر واکنش انقباضی نشان میدهد. یکی از دلایلی که بسیاری از خانمها HSG را در مرکز گلستان پاسداران راحتتر تجربه میکنند، همین ترکیب «توضیح کامل → آرامش بیمار → مهارت پزشک» است. تجهیزات دیجیتال با وضوح بالا هم باعث میشود تزریق با دقت بیشتری انجام شود و نیاز به تکرار مراحل یا فشار اضافی نباشد. مجموع این عوامل کمک میکند فرآیند تا حد ممکن کوتاه، دقیق و قابلتحمل باشد.
سونوگرافی شکم و لگن: مراحل انجام، آمادگی قبل از سونوگرافی و تفسیر نتایج
مراقبتهای بعد از انجام هیستروسالپنگوگرافی
بعد از پایان HSG اغلب خانمها میتوانند خیلی زود فعالیتهای روزانهشان را از سر بگیرند، اما توصیه میشود همان روز کمی استراحت سبک داشته باشند تا بدن فرصت آرام شدن و برگشت از اسپاسمهای کوتاه رحمی را پیدا کند. معمولاً پزشکان توصیه میکنند تا ۲۴ تا ۴۸ ساعت بعد از تست نزدیکی جنسی نداشته باشید تا هم دهانه رحم فرصت بسته شدن طبیعی را داشته باشد و هم احتمال انتقال عفونت کاهش یابد.
دیدن کمی لکهبینی یا ترشح آبکی یا صورتیرنگ بعد از HSG کاملاً طبیعی است و بهدلیل خروج ماده حاجب یا تحریک خفیف دهانه رحم رخ میدهد. این وضعیت معمولاً یکی دو روزه برطرف میشود و جای نگرانی ندارد.
با این حال، بعضی علائم هشداردهنده هستند و اگر ظاهر شوند باید سریع با پزشک تماس گرفت. تب، درد شدید و مداوم زیر شکم، ترشح بدبو یا چرکی، خونریزی غیرعادی یا احساس بیحالی شدید از مواردی هستند که ممکن است نشانه عفونت یا التهاب جدی باشند. اگر یکی از اینها را تجربه کردی، نیاز است در اولین فرصت ارزیابی شوی.
نکته مهم دیگر رعایت بهداشت فردی است؛ استفاده از نوار بهداشتی بهجای تامپون، پرهیز از دوش واژینال و شستوشوی معمولی و ملایم در این چند روز کافی است. اگر پزشک برایت آنتیبیوتیک یا مسکن تجویز کرده، دوره داروها را کامل مصرف کن تا از هرگونه عارضه احتمالی جلوگیری شود.
بیشتر بیماران از فردای انجام HSG به حالت طبیعی برمیگردند و حتی برخی در همان ماه پس از تست بهدلیل باز شدن احتمالی انسدادهای خفیف، شانس بیشتری برای بارداری پیدا میکنند.
تفسیر نتایج هیستروسالپنگوگرافی
وقتی تصاویر HSG گرفته میشود، مرحله مهم و تعیینکننده بعدی تفسیر دقیق و علمی آنها توسط رادیولوژیست متخصص است. در مرکز گلستان پاسداران، این بخش توسط دکتر مرجان زارع انجام میشود؛ کسی که بهواسطه تجربه فراوان در تصویربرداری زنان، جزئیاتی را میبیند که گاهی از نگاه غیرمتخصص کاملاً پنهان میماند. تفسیر درست HSG فقط به دیدن تصویر محدود نمیشود؛ بلکه نیازمند مقایسه همزمان یافتههای تصویری با شرححال بیمار، سابقه ناباروری، سابقه عفونتهای لگنی، جراحیها و حتی اطلاعات سیکل قاعدگی است تا تصویر کامل و قابل اتکایی از وضعیت باروری ارائه شود.
در گزارش HSG معمولاً چند واژه کلیدی دیده میشود. عبارت Normal filling یعنی حفره رحم بهطور طبیعی پر شده و شکل آن بدون نقص است. اصطلاح Tubal patency به این معناست که لولهها باز بوده و ماده حاجب بدون مانع از انتهای فیمبریال خارج شده است. در مقابل، Cornual block نشاندهنده انسداد قسمت ابتدایی لوله (نزدیک محل اتصال به رحم) است؛ ناحیهای که انسدادش میتواند هم منشأ اسپاسم باشد و هم واقعی، بنابراین تشخیص دقیق نیازمند مهارت بالای تفسیر است. یکی دیگر از اصطلاحات مهم Intravasation است؛ زمانی که ماده حاجب بهجای عبور از لوله، وارد عروق کوچک اطراف میشود و یک تصویر شاخهوار ایجاد میکند. این حالت معمولاً بیخطر است و ارتباطی با انسداد اصلی لوله ندارد، اما تشخیص درست آن اهمیت زیادی دارد تا بیمار بیجهت نگران نشود.
در بین الگوهای انسداد، چند حالت شایع بیشتر دیده میشود. انسداد پروگزیمال که نزدیک رحم قرار دارد، اغلب قابلدرمان است؛ گاهی فقط اسپاسم بوده و هیچ مشکل واقعی وجود ندارد. انسداد فیمبریال در انتهای لوله و نزدیک تخمدان رخ میدهد و میتواند نشانه چسبندگیهای لگنی یا سابقه عفونت باشد. انسداد یکطرفه (یونیلترال) نیز بسیار شایع است و معمولاً مانع قطعی بارداری نیست اگر لوله طرف مقابل سالم باشد. نکته مهم این است که پزشک این یافتهها را با شرایط هر بیمار تطبیق میدهد—مثلاً در ناباروری طولانیمدت یا سابقه IVF ناموفق، حتی یک انسداد خفیف اهمیت بیشتری پیدا میکند.
برای راحتی بیماران، تصاویر و گزارش نهایی از طریق سیستم دیجیتال PACS مرکز گلستان قابل دریافت است. بیمار میتواند فایلها را آنلاین مشاهده کند، نسخه چاپی را همان روز دریافت کند و در صورت نیاز برای پزشک زنان یا متخصص ناباروری ارسال کند. این سیستم باعث شده روند تشخیص و برنامهریزی درمان بسیار سریعتر و دقیقتر انجام شود.
خطرات و عوارض احتمالی HSG
هیستروسالپنگوگرافی در دسته روشهای کمخطر و ایمن قرار میگیرد، اما مثل هر روش پزشکی، احتمال بروز برخی عوارض خفیف وجود دارد. شایعترین حالت، درد خفیف و لکهبینی کوتاهمدت است که معمولاً یک تا دو روز بیشتر طول نمیکشد و ناشی از تحریک دهانه رحم و انقباضات طبیعی رحم است.
درصد کمی از بیماران ممکن است دچار عفونت لگنی شوند؛ احتمال این اتفاق بسیار پایین است، اما اگر فرد در گذشته عفونتهای شدید لگنی داشته باشد، ریسک کمی بالاتر میرود. به همین دلیل پزشک گاهی یک دوره کوتاه آنتیبیوتیک پیشگیرانه تجویز میکند. برخی افراد ممکن است واکنش خفیفی نسبت به ماده حاجب یددار نشان دهند؛ علائمی مثل گرمی بدن، تهوع خفیف یا احساس مورمور شدن. واکنش آلرژیک واقعی بسیار نادر است، و در مرکز گلستان قبل از شروع کار درباره سابقه آلرژی سؤال میشود تا ایمنی کامل رعایت شود.
محیط انجام HSG در کلینیک گلستان کاملاً استریل و کنترلشده است و تجهیزات دیجیتال باعث میشوند مقدار ماده حاجب و مدت زمان تزریق دقیقتر تنظیم شود. این موضوع نقش مهمی در کاهش درد، کاهش احتمال نفوذ ماده به بافتهای اطراف و پیشگیری از عوارض دارد.
در خانمهایی که IUD دارند، معمولاً بسته به نوع و وضعیت قرارگیری، پزشک تصمیم میگیرد که تست انجام شود یا خیر. در بسیاری از موارد، وجود IUD مشکلی ایجاد نمیکند، اما در موارد خاص (مانند مشکوک بودن به جابهجایی دستگاه) پزشک ممکن است قبل از HSG اقدام دیگری توصیه کند. برای خانمهایی که سابقه سزارین دارند، محل اسکار رحم اهمیت دارد و ممکن است در تصویر HSG بهصورت فرورفتگی یا مسیر باریک دیده شود. این حالت معمولاً طبیعی است، اما ضروری است که توسط رادیولوژیست با دقت تشخیص داده شود تا با چسبندگی یا نقص ساختاری اشتباه گرفته نشود.
در مجموع، عوارض HSG بسیار محدود و قابلکنترل هستند و اگر قبل از انجام تست وضعیت بیمار بهدرستی بررسی شود و مراحل با دقت انجام شود، تجربه اغلب افراد مثبت و بدون مشکل خواهد بود.
مقایسه هیستروسالپنگوگرافی با سایر روشهای تشخیصی
اگر بخواهیم روشهای مختلف بررسی رحم و لولههای فالوپ را کنار هم بگذاریم، HSG معمولاً جایگاه «اولین انتخاب» را دارد؛ نه فقط بهخاطر دقت خوب، بلکه چون در یک تست ساده میتوان هم وضعیت حفره رحم را دید و هم مسیر عبور ماده از لولهها را بررسی کرد. این چیزی است که سایر روشها یا اصلاً ارائه نمیکنند، یا فقط بخشی از آن را پوشش میدهند.
در سونوگرافی هیستروسالپنگو (HyCoSy)، خبری از اشعه نیست و بیمار راحتتر است، اما محدودیت اصلی آن در تشخیص انسداد واقعی لولههاست. گاهی اسپاسم یا شرایط آناتومیک باعث میشود نتیجه خیلی مطمئن نباشد. از طرف دیگر، MRI تصویری بینقص از بافتهای نرم میدهد و برای بررسی ناهنجاریهای مادرزادی رحم عالی است، اما معمولاً نمیتواند مثل HSG «باز یا بسته بودن لولهها» را بهصورت دینامیک نشان دهد. هزینه و دسترسی هم چالشهای خودش را دارد.
لاپاراسکوپی دقیقترین روش برای دیدن مستقیم لولهها، چسبندگیها و حتی درمان همزمان مشکلات است، اما چون نیازمند بیهوشی، اتاق عمل و ریکاوری است، در مرحله اول توصیه نمیشود؛ معمولاً زمانی انجام میشود که هم پزشک و هم بیمار در مسیر درمانی جدیتری قرار گرفته باشند.
وقتی همین مقایسهها را کنار جدول جمعبندی قرار میدهیم، نتیجه مشخص است: HSG بهترین و عملیترین تست غربالگری برای بررسی اولیه ناباروری لولهای محسوب میشود. سریع، قابلدسترس، مقرونبهصرفه و از همه مهمتر «اطلاعاتی را ارائه میدهد که سایر روشها بهصورت کامل و ترکیبی نمیدهند».
راهنمای کامل ماموگرافی: چرا، چگونه و نکات مهم قبل از مراجعه
بارداری بعد از هیستروسالپنگوگرافی
یکی از بخشهای جذاب و امیدبخش HSG همین است که بسیاری از خانمها در ماههای بعد از انجام این تست شانس بالاتری برای بارداری پیدا میکنند. علتش کاملاً علمی و ثابتشده است. وقتی ماده حاجب از داخل لولهها عبور میکند، درواقع مثل یک شستوشوی کامل عمل میکند و انسدادهای ریز، چسبندگیهای خفیف یا تجمعات مخاطی که شاید جلوی عبور طبیعی تخمک را گرفته باشند، برطرف میشوند. این اثر شستوشوی لولهها کاملاً واقعی و در مطالعات متعدد توضیح داده شده است.
به همین دلیل، متخصصان معمولاً توصیه میکنند اگر قصد بارداری دارید، سه ماه بعد از HSG بهترین زمان تلاش منظم است. در بسیاری از موارد، همین باز شدن مسیرهای باریک و اصلاح عبور مواد، بدون هیچ درمان اضافهای منجر به بارداری طبیعی میشود.
بعد از انجام تست، نتیجه HSG را معمولاً بهتر است با متخصص زنان یا نازایی در میان بگذاری. اگر لولهها باز باشند، برنامهریزی برای بارداری شروع میشود. اگر انسداد وجود داشته باشد، پزشک با توجه به محل و شدت آن، مسیر درمان را مشخص میکند—ممکن است نیاز به درمان دارویی، روشهای کمکی یا بررسیهای تکمیلی مانند لاپاراسکوپی باشد.
نکات ویژه برای بیماران با شرایط خاص
در هر روش تشخیصی، همیشه گروهی از بیماران هستند که نیاز به دقت و مدیریت ویژه دارند. HSG هم همینطور است؛ یعنی اگر شرایط بدنی خاصی داشته باشی، فقط کافی است از قبل اطلاع بدهی تا پروسیجر با ایمنی کامل و کوچکترین میزان ناراحتی انجام شود.
برای خانمهایی که سابقه عفونت لگنی (PID) دارند، معمولاً پزشک قبل از انجام تست یک دوره کوتاه آنتیبیوتیک پیشگیرانه تجویز میکند. دلیلش ساده است: لولههای فالوپ در گذشته ملتهب بودهاند و بهتر است محیط قبل از تزریق ماده حاجب کاملاً آرام و کنترلشده باشد. همین موضوع برای کسانی که اندومتریوز دارند هم صادق است. در این گروه معمولاً درد هنگام تزریق کمی بیشتر احساس میشود، اما با داروهای ضداسپاسم و مدیریت دقیق سرعت تزریق، میتوان تجربهای کاملاً قابلتحمل ایجاد کرد.
بیمارانی که اخیراً سقط داشتهاند یا جراحی رحم و لولهها را پشت سر گذاشتهاند هم بهتر است ابتدا توسط متخصص زنان ارزیابی شوند. گاهی لازم است چند هفته یا چند ماه بین جراحی و HSG فاصله باشد تا بافتها فرصت ترمیم کامل پیدا کنند. در غیر این صورت احتمال درد یا اسپاسم هنگام تزریق بیشتر میشود.
برای خانمهای دیابتی یا کسانی که دچار بیماریهای تیروئید هستند، معمولاً محدودیت خاصی وجود ندارد، اما مهم است قند خون کنترلشده باشد و داروهای تیروئید مرتب مصرف شوند. این شرایط نه بر نتیجه تست تأثیر میگذارد و نه در روند انجام مشکل ایجاد میکند؛ فقط لازم است پرسنل کلینیک از وضعیت مطلع باشند.
حساسیت به ید یکی از متداولترین نگرانیهاست. اگر کسی آلرژی به مواد حاجب یددار داشته باشد یا کمکاری کلیه داشته باشد، در مرکز گلستان از نوع خاصی از ماده حاجب استفاده میشود که غیر یونی و ایمنتر است و حساسیتزایی بسیار کمتری دارد. این گزینه بهویژه برای کسانی که سابقه کهیر، تنگی نفس یا التهاب بعد از تزریق دارند، انتخابی طلایی است.
در نهایت، هر بیماری که وضعیت خاصی دارد—از آسم گرفته تا بیماریهای خودایمنی—کافی است اطلاعاتش را هنگام پذیرش یا مشاوره اولیه ثبت کند. هر چه دادههای بیشتری داشته باشیم، تجربه HSG برایت نرمتر، کوتاهتر و مطمئنتر خواهد بود.
برای خانمهایی که سیکل نامنظم دارند، معمولاً نگران زمان انجام تست هستند. اگر پریود نامنظم است، کلینیک زمان تقریبی انجام HSG را با کمک سونوگرافی یا الگوی قاعدگی ماههای قبل مشخص میکند. مهمترین اصل این است که تست بعد از پایان پریود و قبل از زمان احتمالی تخمکگذاری انجام شود.
و سؤال مهم پایانی: «هزینه HSG در مرکز گلستان چگونه محاسبه میشود؟» هزینه براساس نوع ماده حاجب، نوع دستگاه دیجیتال (DDR) و پوشش بیمه تعیین میشود. خوشبختانه بیشتر بیمههای پایه و تکمیلی HSG را پوشش میدهند و پرسنل پذیرش بهصورت کامل وضعیت بیمه را بررسی میکنند تا کمترین هزینه از سمت بیمار پرداخت شود.
در پایان، اگر بخواهیم همه آنچه درباره هیستروسالپنگوگرافی گفتیم را در چند جمله خلاصه کنیم، میتوانیم بگوییم که HSG یکی از دقیقترین، کاربردیترین و ایمنترین روشهای بررسی اولیه ناباروری است—بهویژه زمانی که شک به انسداد لولههای فالوپ وجود دارد. این تست هم ساختار رحم را بهخوبی نشان میدهد و هم مسیر عبور ماده را از لولهها بررسی میکند؛ ترکیبی که کمتر روش دیگری آن را همزمان ارائه میدهد.
در مرکز سونوگرافی و رادیولوژی گلستان پاسداران، این تست با نظارت مستقیم دکتر مرجان زارع انجام میشود. دستگاههای تصویربرداری دیجیتال Fluoroscopy-DDR، سیستم آرشیو PACS و محیط استریل و دقیق، باعث شده فرایند انجام HSG هم سریع باشد و هم کمدرد و قابلاعتماد.
برای مطالعه بیشتر، میتوانی مقالات دیگر مرکز را بخوانی:
- ماموگرافی دیجیتال FFDM
- سونوگرافی رحم و تخمدان
- الاستوگرافی پستان و کبد
اگر احساس کردی زمانش رسیده که تکلیف لولهها مشخص شود یا پزشک زنان برای ادامه مسیر درمان از تو خواسته HSG انجام دهی، بهترین کار این است که همین حالا نوبتت را رزرو کنی.
برای دریافت نوبت هیستروسالپنگوگرافی با نظارت مستقیم دکتر مرجان زارع در مرکز سونوگرافی و رادیولوژی گلستان پاسداران، با شمارههای ۰۲۱۲۲۵۶۲۱۵۲ و ۰۲۱۲۲۷۶۵۴۰۷ تماس بگیر یا از طریق radiology‑sonography.ir نوبت خودت را آنلاین رزرو کن.
پرسشهای پرتکرار (FAQ)
آیا HSG دردناک است؟
معمولاً احساس آن چیزی بین فشار و گرفتگی شبیه روز اول پریود است و با مصرف ضداسپاسم قبل از تست بهکمترین حد میرسد.
آیا نیاز به بیهوشی دارم؟
خیر. کل پروسیجر حدود ۱۰ تا ۱۵ دقیقه طول میکشد و بیهوشی لازم ندارد. استفاده از بیحسی هم معمولاً ضروری نیست، چون درد تست گذرا و قابلکنترل است.
بعد از چند روز میتوان رابطه جنسی داشت؟
در اغلب موارد ۴۸ ساعت بعد از تست مشکلی ندارد؛ البته اگر لکهبینی و درد قطع شده باشد.
آیا HSG باعث بارداری میشود؟
خود تست باعث بارداری نمیشود، اما بهطور غیرمستقیم میتواند شانس بارداری را بالا ببرد؛ به دلیل همان اثر شستوشوی لولهها که توضیحش را در بخش قبل آوردیم.
