تعداد دفعات سونوگرافی مورد نیاز و ضروری در مادران متفاوت است و یک قاعده کلی برای همه وجود ندارد.
معمولا اولین سونوگرافی ابتدای بارداری بین هفته ۶ تا ۸ ( از زمان اولين روز اخرین قاعدگی ) برای اطمینان از وجود بارداری داخل رحم و تشکیل جنین و ضربان قلب انجام ميگيرد .
نوبت بعدی معمولا بین هفته ۱۱ تا ۱۴ ( معمولا هفته ۱۲ ) است که به نام غربالگری اول شناخته میشود و رادیولوژیست استخوان بینی و مایع پشت گردن جنین يا NT را کنترل می نماید ضمن اینکه شکل جمجمه – ستون فقرات – قفسه سینه – جداره شکم – و در صورت امکان مايع و مثانه و در نهایت تشکیل اندام‌های جنین مورد بررسی قرار می گیرد.
استانداردهایی برای عدد NT و وضعيت استخوان بيني در این محدوده سنی موجود است که اگر اندازه گیری های جنین خارج از محدوده استاندارد باشد احتمال اختلالات کروموزومی را مطرح مینماید. البته این روش ، تعيين کننده قطعي وجود يا عدم وجود ناهنجاريهاي کروموزومي نيست بلکه فقط يک تست غربالگري است .
عدد NT با نتايج ازمايشگاهي وارد يک نرم افزار ميگردند و نهايتا درجه ريسک تعيين ميگردد.
در موارديکه ريسک متوسط يا بالا باشد قدمهاي بعدي نظير ازمايش DNA ( که با نام NIPT نيز شناخته ميشود ) و يا روش امنيوسنتز ( نمونه برداري از اب دور جنيني ) انجام ميگردد .
در اين سن مهمتريت پارامتر رشد جنين طول بدن از سر تا باسن ( CRL ) ميباشد و وزن جنين پارامتر تعيين کننده اي نيست .
وضعیت جفت ( از نظر جفت سر راهي ) و دهانه رحم از نظر احتمال عدم کفايت دهانه رحم و ريسک سقط نيز قابل بررسی می باشند.
همچنين به روش داپلر خونرساني به جنين از طريق عروق رحمي مورد ارزيابي قرار گرفته که ميتواند عامل کمک کننده اي براي تعيين ريسک مسموميت بارداري در هفته هاي بالاتر باشد.
نوبت بعدی سونوگرافي معمولا بین هفته ۱۸ تا ۲۲ انجام شده و به نام غربالگری مرحله دوم ( آنومالی اسکن ) شناخته ميشود .
در اين سونوگرافي آناتومی بدن جنین مجددا از نظر ضایعاتی که تدریجا و به صورت تکاملی رخ می دهند بررسی می گردد.
مواردي چون شکل و اندازه جمجمه ، ساختمانهاي مهم داخل مغز ، صورت ( چشمها – بيني و لب بالا ) ، نيز چهار حفره قلب ، ديافراگم ، مايع داخل معده جنين ، کليه ها ، مثانه ، محل ورود بند ناف و اندامها در حد امکان مورد بررسي قرار ميگيرند.
میزان مایع اطراف جنین و میزان رشد جنین به اضافه وضعیت جفت و دهانه رحم از نظر ريسک زايمان زودرس قابل بررسی می باشند.
همچنين به روش داپلر خونرساني به جنين از طريق عروق رحمي که ميتواند در رشد جنين موثر باشد مورد ارزيابي قرار ميگيرد .
پس از آن سونوگرافی ها بسته به شرایط بیمار در صورت نياز و بسته به نظر پزشک معالج درخواست می گردند که اکثر انها بررسي رشد جنين و وضعيت جفت و مايع ميگردد .
مادرانی که دچار مشکلات زمینه ای ( مثل دیابت – فشار خون ) و یا مشکلات حین بارداری ( نظیر کاهش رشد جنین – کاهش یا افزایش میزان مایع اطراف جنین ) می گردند ممکن است نیاز به دفعات بیشتری برای بررسی سونوگرافیک بارداری داشته باشند.
در صورت نياز سونوگرافي هاي داپلر و بيوفيزيکال ممکن است درخواست گردند .
در سونوگرافي داپلر ، خونرساني به جنين از طريق عروق رحمي ، جريان خون بند ناف و نيز جريان خون داخل بدن جنين ( خصوصا شريانهاي اصلي مغز جنين ) مورد بررسي قرار ميگيرند که اطلاعات ارزشمندي از شرايط جنين به دست ميدهند .
نيز در سونوگرافي بيوفيزيکال ، پارامترهايي در جنين نظير تحرک ، حرکات تنفسي ، انقباض عضلاني ( تونوسيته جنين ) و ميزان مايع به دست مي ايد که نشان دهنده متناسب بودن شرايط جنين در داخل رحم است .
با آن که امواج به کار گرفته شده در سونوگرافی بی ضرر هستند اما تصویربرداری‌های بی دليل با این روش توصیه نمی‌شود .
زیرا همواره مطالعات در زمينه احتمال عوارض جانبي در حال انجام شدن است.
از ناهنجاری جنین بیشتر بدانیم
بررسی سلامتی جنین یک فرایند تدریجی است .
در هر زمان بخشی از پارامتر های سلامتی جنین قابل بررسی است
توانایی علم روز در تشخیص ناهنجاریهای جنین درحال افزایش است هرچند همه بیماریهای مادرزادی پیش از تولد قابل تشخیص نیستند . .
بیشترین پروتکل مورد استفاده غربالگری ناهنجاریهای جنین ، مربوط به FMF ( Fetal medicine foundation ) میباشد که
شامل غربالگری مرحله اول ( NT anomaly ) بین هفته ۱۱ تا ۱۳ و سپس غربالگری مرحله دوم ( anomaly scan ) بین هفته ۱۸ تا ۲۲ است .
سونوگرافی سه بعدی- چهار بعدی میتواند به عنوان یک ابزار کمکی برای سونوگرافیستی که تجربه کافی در این زمینه دارد ، چه در غربالگریها و چه در هفته های بالاتر مورد استفاده قرار گیرد ولی ضروری نیست .
رادیولوژی گلستان مفتخر است که دقت در مراحل بررسی سلامتی جنین را سرلوحه کار خود قرار میدهد و از پیشرفته ترین و جدیدترین دستگاه های سونوگرافی استفاده می نماید .
با پیشرفت تکنولوژی در دستگاه های سونوگرافی ، مواردی از ناهنجاریهای جنین که پیش از تولد قابل تشخیص میباشند روزبه روز افزایش می یابد . این نکته قابل انکارنیست که برخی بیماریهای مادرزادی جنین تا زمان تولد و حتی پس از ان ناشناخته باقی میمانند .
در غربالگری مرحله اول بین هفته ۱۱ تا ۱۴ اندازه گیری NT ( ضخامت لایه مایع میان بافتی پشت گردن جنین ) و کنترل استخوان بینی پارامترهای اصلی از نظر احتمال سندرم داون ( تری زومی ۲۱ یا مونگولیسم ) و نیز تریزومی ۱۳ و ۱۸ که سندرم های نادرتری هستند میباشند . این سونوگرافی همراه با ازمایشهای اختصاصی خون ( کواد تست ) دقتی در حد ۹۰ تا ۹۲ در صد دارد ولی تضمین صد در صد برای تشخیص سندرم داون نخواهد داشت . روشهای ازمایشگاهی دیگری نظیر cell free DNA یا NIPT این دقت را به حدود ۹۸ درصد میرساند . در سونوگرافی غربالگری مرحله اول ( بین هفته ۱۱ تا ۱۴ ) علاوه بر کنترل NT برخی ناهنجاریهای اولیه نظیرعدم تشکیل و رشد مناسب جمجمه ، نقص دیواره شکم ، عدم تشکیل یک اندام و برخی ناهنجاریهای دیگر قابل تشخیص هستند .
در غربالگری مرحله دوم بین ۱۸ تا ۲۲ هفته ( anomaly scan ) موارد بیشتری از اناتومی بدن جنین نظیر قسمتهای مختلف مغز ، چهار حفره قلب ، کلیه ها ، عروق بند ناف ، محور های استخوانی تا مچ دست و پا و اگر موقعیت جنین مناسب باشد تا انگشتان دست و پا قابل ارزیابی است .
بعد از این دو مرحله ، در کنترل های بعدی جنین که بیشتر به منظور کنترل رشد جنین یا میزان مایع اطراف جنین مورد استفاده قرار میگیرد نیز مواردی که ممکن است به مرور زمان دچار تغییر شود مانند افزایش تدریجی میزان مایع داخل مغز ( هیدروسفالی ) یا افزایش تدریجی و تجمع ادرار در کلیه ها ( هیدرونفروز ) و موارد متعدد دیگری نظیر تشکیل کیست های مادرزادی در ناحیه شکم و لگن و … مورد بررسی قرار میگیرند .
در مورد تعیین جنسیت به عنوان یک اصل کلی اواخر ماه چهارم ( همزمان با غربالگری مرحله دوم – انومالی اسکن ) زمان مناسبتری میباشد .
هر چند تعیین جنسیت قبل از این زمان نیز قابل انجام است لیکن در صد خطا افزایش می یابد و نهایتا اینکه موقعیت قرارگیری جنین نیز در مشاهده قسمتهای مختلف بدن از جمله صورت و اندام جنسی تاثیر میگذارد .
مرکز گلستان مفتخر است که همگام با پیشرفت تکنولوژی و همراه با پیشرفته ترین دستگاه ها اماده ارائه این خدمات برای بیماران محترم میباشد .
