در این روش با استفاده از امواج ماوراء صوت به صورت زنده تصاویری از قسمت های مختلف بدن بر روی مانیتور تشکیل می شود و تفسیر پزشک متخصص سونوگرافی از مجموعه آنها به صورت گزارش تقدیم بیمار و پزشک معالج می گردد.

مهمترین نواحی بدن که به روش سونوگرافی بررسی می شوند کدامند؟

سونوگرافی برای کمک به تشخیص بیماری قسمت های مختلف بدن نظیر برخی احشاء شکمی (کبد، کیسه صفرا، کلیه ها، طحال، لوزالمعده، آپاندیس، غدد فوق کلیوی و غدد لنفاوی شکم)، احشاء لگنی (مثانه، رحم، تخمدان و پروستات)، تیروئید، پستان، بیضه از سوی پزشک معالج درخواست می شود. برخی اعضاء نظیر ریه ها، مری، معده، روده کوچک و بزرگ دارای روشهای تشخیصی دیگری بجز سونوگرافی می باشند.

مکانیسم سونوگرافی چیست؟

هنگامی که امواج صوتی با مانعی برخورد می‌کنند، بخشی از آنها بازتاب می گردند و از آنجا که بافت‌های مختلف داخل بدن، درجات متفاوتی در بازتاب امواج صوتی دارند، امواج بازتابش شده توسط کامپیوتر تحلیل شده و به تصویر تبدیل می‌شوند. سونوگرافی تستی است که هیچ درد و ناراحتی ایجاد نمی‌کند. متخصص سونولوژی مقداری ژل روی اندام مورد بررسی قرار می دهد تا بین پروب (قسمتی از دستگاه سونوگرافی که با بدن تماس می یابد) و پوست بیمار هوا باقی نماند و نیز پروب به راحتی روی بدن حرکت کند و بیمار بدون انکه دردی احساس کند، داخل بدنش مورد مطالعه قرار می‌گیرد.

آنچه بیمار قبل و در هنگام انجام سونوگرافی باید انجام دهد، چیست؟

برای سونوگرافی لگن (که در خانمها شامل مثانه، رحم و تخمدان ها و در آقایان شامل مثانه و پروستات می باشد) مثانه پر لازم است. مثانه پر به معنی درجه ای از احساس ادرار است که شما در ان نیاز به مراجعه به سرویس بهداشتی دارید. مصرف آب زیاد و پر بودن معده و روده از مایعات به معنی پر بودن مثانه نیست.

برای سونوگرافی کیسه صفرا باید صفرا در داخل کیسه جمع شود تا کیسه صفرا به اندازه ای متسع گردد که محتویات آن به وضوح دیده شود. چون پس از هر وعده غذایی کیسه صفرا منقبض شده و نسبتا تخلیه میگردد لذا برای انجام سونوگرافی کیسه صفرا، و یا هر سونوگرافی که کیسه صفرا جزو ان باشد نظیر سونوگرافی کبد و سیستم صفراوی و یا سونوگرافی شکم ( که شامل کبد، کیسه صفرا، کلیه ها، طحال و لوزالمعده میشود) بهتر است از آخرین وعده غذایی حدود ۶ تا ۸ ساعت گذشته باشد.

سایر سونوگرافیها معمولا نیاز به امادگی خاصی ندارند هرچند برخی مراکز به تشخیص و سلیقه خود ممکن است برخی امادگی های خاص را به بیمار توصیه کنند.

با آن که امواج به کار گرفته شده در سونوگرافی بی ضرر هستند اما تصویربرداری‌های بی مورد با این روش توصیه نمی‌شود زیرا در مطالعات بررسی شده که تابش مداوم و بیش از حد لزوم امواج ماوراصوت به یک نقطه از بدن ممکن است درجه حرارت را در ان نقطه مختصر افزایش دهد. به طور معمول جنین به این تغییرات حساس تر است و لذا توصیه می شود در بارداری ها از انجام غیر ضروری سونوگرافی پرهیز گردد.

تعداد دفعات سونوگرافی مورد نیاز و ضروری در مادران متفاوت است و یک قاعده کلی برای همه وجود ندارد. مسلما مادرانی که دچار مشکلات زمینه ای ( مثل دیابت – فشار خون ) و یا مشکلات حین بارداری ( نظیر کاهش رشد جنین – کاهش یا افزایش میزان مایع اطراف جنین ) می گردند ممکن است نیاز به دفعات بیشتری برای بررسی سونوگرافیک بارداری داشته باشند. ولی به طور کلی معمولا اولین سونوگرافی ابتدای بارداری بین هفته ۶ تا ۸ ( از زمان شروع اخرین قاعدگی ) برای اطمینان از وجود بارداری داخل رحم و تشکیل جنین و ضربان قلب می باشد.

نوبت بعدی بین هفته ۱۱ تا ۱۴ ( معمولا هفته ۱۲ ) است که به نام غربالگری اول شناخته میشود و رادیولوژیست استخوان بینی و مایع پشت گردن جنین ( ان تی – NT ) را کنترل می نماید ضمن اینکه شکل جمجمه – ستون فقرات – قفسه سینه – جداره شکم – معده، مثانه و در نهایت تشکیل اندام‌های جنین مورد بررسی قرار می گیرد.

در نوبت بعدی بین هفته ۱۸ تا ۲۲ غربالگری مرحله دوم انجام می شود ( آنومالی اسکن ) و آناتومی بدن جنین مجددا از نظر ضایعاتی که تدریجا و به صورت تکاملی رخ می دهند بررسی می گردد. پس از آن سونوگرافی ها بسته به شرایط بیمار در صورت و بسته به نظر پزشک معالج درخواست می گردند.

در سونوگرافی شکم چه قسمت هایی مورد بررسی قرار می گیرند؟

در حقیقت این سونوگرافی به منظور بررسی برخی احشا شکم مانند کبد، کیسه صفرا، پانکراس ( یا لوزالمعده )، طحال و هر دو کلیه انجام می شود. این نواحی قسمت های اصلی شکم هستند که از طریق سونوگرافی بررسی می گردند. قسمت های دیگری نظیر غدد فوق کلیوی، اءورت شکمی و غدد لنفاوی اطراف عروق بزرگ نیز در صورت درخواست پزشک معالج می توانند توسط سونوگرافی ارزیابی شوند.

بخشی از احشا شکم و دستگاه گوارش همچون مری، معده، اثنی عشر، روده کوچک و روده بزرگ به دلیل آنکه فضای داخلی آن ها حاوی هوا و بعضا مواد دفعی است با سونوگرافی قابل تشخیص نخواهد بود و به همین منظور جهت بررسی انها از دیگر روش ها استفاده می شود.

البته در سونوگرافی شکم کل محوطه شکم، اطراف معده و بین لوپهای روده از نظر مسایلی مثل کیست، توده، آبسه، تجمع مایع و دیگر مسائل مورد بررسی قرار می گیرد ولی به عنوان مثال تشخیص ضایعاتی مثل زخم یا التهاب معده و یا پولیپ روده بزرگ با با سونوگرافی انجام نمی شود و روشهای خاص خود را دارد.

البته ممکن است برای تشخیص مایع اطراف ریه از سونوگرافی کمک گرفت ولی روش معمول بررسی بافت ریه عکس برداری ساده است. به همین ترتیب در شکم و دستگاه گوارش روش های اولیه برای بررسی قسمت هایی همچون معده و روده عکس رنگی می باشد (پودر باریم در اب حل می شود و به صورت خوراکی یا تنقیه برای بیمار تجویز میشود و سپس عکس برداری انجام می شود.) اینکار در مراکز رادیولوژی انجام می گیرد. روش دیگر بررسی معده و روده ها آندوسکوپی یا کلونوسکوپی است.

شاید این سوال برای شما پیش بیاید که پس چرا زمانی که ما با علایم گوارشی و مشکلات معده و روده مراجعه می کنیم ابتدا سونوگرافی برای ما درخواست می کنند. در حقیقت بسیاری از متخصصین در زمان مواجهه با علائم گوارشی معده و روده، در شروع کار از سونوگرافی که روش بدون اشعه و غیر تهاجمی است استفاده می کنند. این به دلیل آن است تا آگاه باشند که در دیگر قسمت های شکم مشکل و عارضه خاصی وجود نداشته باشد. به طور مثال شایعترین مشکلی که احتمال دارد وجود داشته باشد و علایم مشابه گوارشی ایجاد نماید سنگ کیسه صفرا است که با علائم مشابه مشکلات معده و روده همراه می باشد. سایر مشکلات کبدی پانکراس و کلیه ها نیز میتوانند با برخی علایم گوارشی مشابه باشند لذا سونوگرافی شکم کمک بزرگی در تشخیص این ضایعات دارد.

سونوگرافی لگن

برخی از افراد به اشتباه تصور می کنند که سونوگرافی لگن به معنی بررسی استخوان لگن است در صورتی که روش اصلی بررسی ساختمان های استخوانی ( همانند ساختمانهای حاوی هوا ) با رادیوگرافی یا همان عکس می باشد.

سونوگرافی لگن در حقیقت به منظور بررسی احشا داخل لگن انجام می شود که در زنان شامل مثانه و رحم و تخمدان و در مردان شامل مثانه و پروستات می باشد. در هر دو جنس محوطه لگن از نظر غدد لنفاوی، توده ها، کیست ها، خونریزی ( هماتوم ) و ابسه ها نیز مورد بررسی قرار می گیرد.