سرطان پستان یکی از شایعترین سرطان ها در میان زنان به شمار می آید. انجمن های گوناگون علمی در جهان روش های مختلفی را برای غربالگری سرطان پستان پیشنهاد کرده اند.

زمان مناسب غربالگری سرطان پستان

انجمن سرطان آمریکا که یکی از معتبرترین انجمن های پزشکی است پیشنهاد نموده که زمان مناسب غربالگری سرطان پستان برای نخستین بار در دوره سنی بین چهل تا چهل و چهار ساله می باشد. بهترین روش و تنها ترین روش غربالگری سرطان پستان، ماموگرافی می باشد و از این زمان بهتر است خانم ها هر سال یک مرتبه ماموگرافی را انجام دهند.

این انجمن در بین زنان با سنین ۴۵ تا ۵۴ سال انجام ماموگرافی هر ساله را پیشنهاد می دهد و پیشنهاد می کند برای زنان بالای ۵۵ سال می توان هر دو سال یکبار این غربالگری انجام گیرد، هر چند اگر شخصی تمایل داشته باشد و ماموگرافی سالانه تکرار شود بهتر نیز خواهد بود.

ماموگرافی چیست و انواع آن

به‌دلیل کاهش سن ابتلا به سرطان سینه در کشور، انجام ماموگرافی برای همه زنان ۳۵ تا ۴۰ سال به بالا، به‌خصوص افرادی که سابقه بیماری‌های‌ سینه درخانواده دارند، ضروری است. ماموگرافی ابزاری برای بررسی سرطان ‌سینه در زنانی است که هیچ علائمی ندارند و همچنین در زنانی که علائمی همچون توده، درد یا ترشح از نوک پستان را دارند. در بسیاری از کشورها، ماموگرافی به‌عنوان روش غربالگری و بیماریابی برای زنان سالم اجرا می‌شود. تلاش پزشکان این است که با دست یافتن به آمار صحیح برای تخمین میزان و سن شیوع سرطان سینه در ایران، ‌بیماری‌های بدخیم سینه را در مراحل اولیه و قابل علاج شناسایی کنند.

ماموگرافی آنالوگ

در گذشته ماموگرافی از طریق آنالوگ و فیلم انجام می شد، که تصاویر بر روی فیلم ها بایستی بررسی می شدند. این روش با محدودیت هایی همراه بود. در روش های قدیمی میزان اشعه بالاتر و دقت تشخیصی پایین تر بودند و پزشک رادیولوژیست محدودیت بیشتری داشت و تنها می توانست تصاویر را از روی فیلم ها ( کلیشه ها ) بررسی کند.

ماموگرافی دیجیتال

امروزه با استفاده از دستگاه های دیجیتال می توان تصاویر را با دقت بالاتر روی مانیتور ها بررسی نمود و به اندازه داخواه تصاویر را بزرگ نمود یا کنتراست انها را تغییر داد تا بتوان به صورت دقیق تر بررسی کرد و  در نهایت سرطان ها را در مراحل ابتدایی تر تشخیص داد.

با استفاده از امکانات دستگاه های دیجیتال می توان تغییرات لازم را اعمال نمود تا بتوانیم ضایعات مشکوک را  بهتر تشخیص دهیم و به تشخیص زودهنگام سرطان پستان کمک نماییم.

اهمیت ماموگرافی در سلامت زنان

ماموگرافی از جنبه بیماریابی بسیار اهمیت دارد و می‌تواند تا دو سال قبل از آن که توده به وسیله فرد یا پزشک با لمس احساس شود، آن را تشخیص دهد. این تشخیص زودرس روی توده‌های زیر یک سانتی‌متر بسیار مهم است، زیرا وقتی توده‌ها ابعاد بسیار کوچک و غیرقابل لمس دارند معمولاً با روش‌های جراحی ساده‌تر و کوچکتر درمان کامل و قطعی می‌شوند یا نیاز به درمان‌های مکمل در آن‌ها بسیار کم است. این موارد معالجه صددرصد می‌شوند و در طول عمرشان تغییری به وجود نمی‌آید.

یکی از نگرانی‌ها، مربوط به درد در هنگام انجام ماموگرافی است. بله! تاحدودی درست است پستان‌ها را بین دو صفحه فشارنده قرار می‌دهند این کار باعث می‌شود که پرتونگاری کامل و سودمند باشد. در واقع این درد قابل تحمل است و ارزش دارد که این کار با وجود کمی‌درد هم انجام شود. اشعه ماموگرافی سالانه آنقدر زیاد نیست که نگرانی ایجاد کند.

به معاینه دوره‌ای سینه و انجام ماموگرافی سالانه بویژه پس از ۴۰ سالگی توجه کامل داشته باشید. بعد از انجام ماموگرافی ممکن است گزارش به نحوی باشد که تراکم سینه‌ها را زیاد و مانع از بررسی کامل مطرح کرده باشد. در چنین مواردی ارزیابی تصویربرداری دیگری ضرورت می‌یابد. گاهی سونوگرافی از سینه‌ها پیشنهاد می‌شود و گاهی پزشک ترجیح می‌دهد از MRI بهره گیرد. بعد از تمام این بررسی‌ها اگر موردی وجود داشته باشد که مشکوک به نظر آید نمونه برداری از بافت پستان (بیوپسی) انجام خواهد شد. به هرحال ماموگرافی یک روش غربالگری مناسب در تشخیص بیماری‌های سینه به صورت زودهنگام است و نباید از آن غافل شد.

اما  انجام ماموگرافی به عنوان غربالگری تا چه سنی باید ادامه یابد؟

توصیه اکثر انجمنهای علمی معتبر جهانی بر این است که  انجام ماموگرافی تا زمانی که فرد توانایی انجام این نوع غربالگری را دارد و نیز امید به زندگی حداقل  ۱۰ سال و بیشتر برای وی پیش بینی میشود بهتر است ادامه یابد . این سن گاهی ممکن است در برخی افراد ۷۵ و در برخی دیگر ۸۵ سال باشد . ملاک ، توانایی بیمار برای انجام ماموگرافی و نیز امید به زندگی بیش از ده سال است.

ماموگرافی روشی ثابت شده است که به زنان در تشخیص زودهنگام سرطان پستان کمک می کند و می تواند سرطان پستان را در مراحل ابتدایی قبل از اینکه بیمار به مراحل پیشرفته برسد کشف کند  و سیر درمانی وی را متحول کند.

انجمن رادیولوژی امریکا که از دیگر منابع متبر جهانی محسوب میگردد انجام اولین ماموگرافی را در چهل سالگی پیشنهاد میکند و سپس ادامه انرا سالیانه یک بار تا زمانی که بیمار توانایی انجام ماموگرافی را داشته باشد و امید به زندگی بیش از ده سال برای وی وجود داشته باشد توصیه می نماید.

در زمان های گذشته از ماموگرافی آنالوگ استفاده می شد. پس از ان سیستم های مختلف دیجیتال جای انرا گرفت و اکنون روشهای مختلف دیجیتال جایگزین آن شده است.

در دستگاه های جدید میزان اشعه کاهش می یابد و همین طور دقت تصاویر و تشخیص بالا می رود و قابلیت انالیز دقیق تصاویر توسط نرم افزار ها و مانیتورهای پیشرفته وجود دارد و با تغییر کنتراست و بزرگی و کوچکی تصاویر بر روی مانیتور دقت تشخیصی افزایش می یابد.

در نهایت بگوییم که با کمک این روش تشخیصی می توان سرطان ها را در مراحل اولیه تشخیص داد. در آمریکا از هر هزار نفر که غربالگری سرطان پستان انجام دادند، پانزده نفر از آن ها مشکوک گزارش شده و نیاز به انجام بیوپسی پستان داشته اند و از این پانزده نفر دو تا سه نفر از آن ها مبتلا به سرطان بوده اند.

تشخیص زودهنگام سرطان باعث می شود که طول عمر بیمار افزایش پیدا کند و از یک سرطان پیشرفته نجات پیدا کند.

آیا میزان اشعه ماموگرافی ضرر دارد؟

نگرانی که اکثریت زنان دارند در مورد میزان اشعه ماموگرافی می باشد. بایستی بدانید که میزان اشعه ای که در یک مجموعه استاندارد ماموگرافی به بدن فرد تابیده می شود معادل چهار دهم ( ۰٫۴ ) میلی سیورت می باشد، بدین صورت که چهار عکس از بیمار گرفته می شود و این میزان اشعه به بدن او می رسد.

برای آنکه میزان اشعه را درک نمایید بایستی بدانید که این اشعه به صورت عادی در زندگانی همه ما وجود دارد و در طول یکسال در یک شهری که در سطح دریا باشد به اندازه سه میلی سیورت اشعه در زندگی معمولی به بدن هر فردی وارد می شود و اگر محل سکونت شما در ارتفاعات باشد این میزان اشعه چهار تا پنج میلی سیورت خواهد بود. در حالی که اشعه ماموگرافی معادل چهار دهم می باشد. به عبارتی بین هشت تا ده نوبت ماموگرافی میزان اشعه ای معادل یکسال زندگی معمولی به بدن وارد میکند  از این رو اثرات مثبت انجام ماموگرافی بسیار بیشتر از اثرات منفی اشعه ان می باشد.

میزان اشعه ماموگرافی بسیار کمتر از اشعه روشهای دیگر تصویر برداری است . بدین ترتیب که مثلا سی تی اسکن ساده ریه هفت میلی سیورت، سی تی اسکن شکم و لگن با ماده حاجب  بیست میلی سیورت اشعه وارد می کند و در مقایسه با ماموگرافی ملاحظه می نمایید که اشعه ماموگرافی ( ۰٫۴ میلی سیورت ) بسیار ناچیز است.

ماموگرافی در دختران جوان

ماموگرافی در دختران جوان توصیه نمی شود زیرا بافت غددی سینه افراد جوان متراکم بوده و دقت تصویر برداری کاهش می یابد و نیز با توجه به شیوع کمتر سرطان در دختران جوان، توصیه نمیشود که جوانان این روش تشخیصی را انجام دهند.

ارزیابی سینه توسط شخص

انجام تست سینه توسط خود شخص بدین صورت است که فرد نیاز دارد سینه خود را مشاهده نماید و آن ها را حس کند. لذا جلوی آینه بایستید تا هر نوع فرورفتگی و تغییر شکل را بتوانید مشاهده نمایید. با فشار ملایم می توانید هر سفتی غیر عادی را حس کنید و با فشار عمیق تر لایه های عمیق تر را چک نموده و اطراف نوک سینه و رنگ پوست را بررسی می نمایید.

پس از چندین بار معاینه به تدریج با سفتی طبیعی بافتهای پستان خود اشنا میشوید و به این ترتیب اگر سفتی غیرعادی و جدیدی لمس کردید میتوانید برای اطمینان خاطر به پزشک مراجعه کنید . در این حالت هر توده یا سفتی جدیدی زودتر از هر حالت دیگری توسط خود شما کشف خواهد شد.

در صورتی که با ترشح از نوک سینه مواجه بودید مخصوصا در زمان های که ترشح به صورت خون است حتما به پزشک مراجعه نمایید.

زمان مناسب انجام تست خود ارزیابی بهتر است یک هفته پس از شروع قاعدگی (تقریبا در انتهای قاعدگی) باشد. جالب است بدانید که تغییرات پیش از قاعدگی بافت سینه را متراکم می نماید اما این تغییر بافتی پس از قاعدگی برطرف می شود.

ماموگرافی پس از لیفت سینه

یکی از سوالات شایع در بین افرادی که جراحی زیبایی سینه یا به عبارتی لیفت سینه را انجام داده اند این است که آیا انجام ماموگرافی پس از این جراحی امکان دارد و به تشخیص بیماری می تواند کمک نمایید. پس از جراحی زیبایی سینه امکان انجام ماموگرافی وجود دارد هر چند به دلیل تغییر بافتی و اسکار جراحی که وجود دارد تفسیر ان کمی پیچیده می گردد.

ماموگرافی پس از جراحی برداشتن توده سرطانی (لامپکتومی)

گاهی اوقات در سرطان پستان، سینه به طور کامل برداشته نمیشود و در حین جراحی فقط توده خارج میگردد (لامپکتومی). اغلب پس از این جراحی رادیوتراپی انجام می شود. این نوع درمان ها منجر به تغییر بافت و پوست سینه می گردد.

پس از جراحی لامپکتومی انجام ماموگرافی مطابق قبل انجام میگیرد و محدودیتی برای انجام وجود ندارد. در هر زمانی در صورت لزوم میتوان از سایر روش های تشخیصی و تصویربرداری های همچون سونوگرافی و MRI استفاده کرد. این روشها مکمل یکدیگر هستند و جایگزین یکدیگر نمیباشند و هر کدام استفاده خاص خود را دارا می باشند.

بهترین زمان جهت انجام ماموگرافی

اگر خانمی هیچ عامل خطری برای سرطان سینه نداشته باشد بایستی نخستین ماموگرافی را در سن ۴۰ سالگی انجام داده و از سن ۴۰ الی ۵۰ سالگی هر یک تا ۲ سال یک بار ماموگرافی انجام دهد و از سن ۵۰ سال به بالا هم سالانه یک ماموگرافی توصیه می‌شود.‏ بهترین زمان انجام ماموگرافی، بلافاصله بعد از دوره ماهانه است قبل از انجام ماموگرافی توصیه شده است تا علائم جدید یا مشکلات ‌سینه خود را با پزشک در میان بگذارید.

علاوه براین، پزشک خود را از هرگونه جراحی پیشین، مصرف هورمون و سابقه فامیلی یا شخصی در سرطان ‌سینه آگاه‌سازید . همیشه دکتر یا تکنولوژیست خود را قبل از انجام آزمون، از احتمال بارداری خود آگاه‌سازید.

برخی از متخصصان معتقدند که آزمایش ماموگرافی در همه زنان نباید صورت بگیرد و فقط زنان مشکوک به بیماری‌ باید ماموگرافی شوند.

اما از سوی دیگر، گروهی نیز اعتقاد دارند که این روش باعث میشود سرطان سینه در مراحل پیشرفته‌ تری کشف شود و در نتیجه درمان نیز مشکل ترخواهد بود.

تحقیقات نشان می‌دهد در سنین پایین‌تر از ۳۵ سال سرطان سینه شایع نیست ولی نباید فراموش کرد که معاینات باید از ۲۵ سالگی شروع شود.امروزه از روش MRM نیز استفاده می‌شود که قبل و بعد از تزریق ماده حاجب انجام میشود و درجه شک به بدخیمی توده‌ها با کشیدن منحنی جذب مواد حاجب تشخیص داده می‌شود.

مشاهده در آینه یکی از مهم‌ترین بخش‌های معاینه توسط خود فرد است، چرا که فرد می‌تواند با مشاهده در آینه ، غیرقرینگی، کشیدگی و تغییر رنگ پوست و … را تشخیص دهد . نیز در لمس هرگونه سفتی غیر عادی را متوجه شود و به پزشک مراجعه نماید و درصورتی که توسط پزشک مشکوک به‌نظر‌ آید (درصورت مایع بودن محتویات توسط سرنگ کشیده میشود و به پاتولوژی فرستاده می‌شود.

ولی اگر توده‌تو پر و سفت باشد، با سوزن‌‌های مخصوص نمونه‌گیری انجام می‌شود. تومورهای سینه از نوع بدخیم آن معمولا در ابتدا درد ندارند، مگر در مواقعی که چسبندگی پیدا کنند و اعصاب آن ناحیه را تحت تاثیر قرار دهند خوشبختانه بیشتر زنانی که از درد سینه رنج می‌برند دچار مشکلات خوش ‌خیم هستند که شایع‌‌ترین آن تغییرات فیبروسیستیک است که در نژاد ایرانیان بسیار زیاد به چشم می‌خورد و اگر غذاهای چرب، پرادویه و مواد کافئینی کمتر مصرف شود، از شدت درد کاسته می‌شود . البته مصرف ویتامین‌های E و ب‌ کمپلکس نیز تاثیر بسزایی در این خصوص دارد ولی نباید کاهش وزن به‌منظور بهبود را فراموش کرد.

ماموگرافی هنوز مفید است

با وجود برخی محدودیت ها که ماموگرافی در تشخیص سرطان پستان دارد، هنوز بهترین ابزار برای تشخیص سرطان پستان در مراحل اولیه آن است. کیفیت ماموگرافی هایی که امروزه گرفته می شوند، به طور قابل توجهی بهبود پیدا کرده اند و میزان اشعه ای که برای گرفتن آنها به کار می رود کاهش یافته است. انجام ماموگرافی های منظم از زنان توانسته از مرگ های ناشی از سرطان های پستان در بسیاری از کشورها بکاهد.

ماموگرافی چه چیزی را نشان می دهد؟

در ماموگرافی، چربی به رنگ خاکستری دیده می شود، بافت پستانی که متراکم تر است، سفیدتر به نظر می رسد. ذرات ریز کلسیمی و وتوده های خوش خیم یا غیرسرطانی و نیز توده های بدخیم یا سرطانی نیز سفید دیده می شوند. ناهنجاری ها در ماموگرافی های زنان سالمندتر و بعد از سن یائسگی را آسان تر می توان تشخیص داد زیرا پستان های آنها عمدتا از چربی تشکیل شده و در نتیجه یک توده خوش خیم یا بدخیم که سفید رنگ است را در زمینه خاکستری مربوط به بافت چربی، به راحتی می توان شناسایی کرد.

برای داوری در این مورد که توده کشف شده بدخیم است یا نه، متخصص رادیولوژی ظاهر آن را بررسی می کند. برای مثال اگر ذرات ریز کلسیمی در سراسر پستان مشاهده شوند، احتمال بیشتری دارد که خوش خیم باشند در حالی که ذرات کلسیمی که ریز و در یک جا متمرکز هستند، با احتمال بیشتری ممکن است سرطانی باشند. کیست های خوش خیم معمولا گرد و با دیواره های صاف هستند، در حالی که تومورهای سرطانی لبه های دندانه دار دارند. متخصصان رادیولوژی اغلب از سونوگرافی برای تشخیص اینکه توده کشف شده از جنس کیست یا توپر هستند استفاده می کنند. در مجموع اغلب ناهنجاری هایی که در ماموگرافی ها دیده می شوند، نهایتا خوش خیم از آب در می آیند.